ពន្យល់ពាក្យ រទេះ

រទេះ

(ន.) យានមានកង់ មានទ្រង់ទ្រាយច្រើនបែបប្លែកៗពីគ្នា (ដោយជំនាងតាមកាលតាមសម័យ) សម្រាប់ទឹមគោ, ទឹមក្របីឬប្រើអូស. រុញក៏បាន; ទោះបីយានទឹមសេះឬយានដែលលឿនដោយកម្លាំងចំហាយកម្ដៅភ្លើងជាដើម ក៏ហៅ រទេះ បានដែរ (តាមទម្លាប់ពាក្យធម្មតា)  ។ រទេះក្រង់ រទេះមានក្រង់ទូលាយសម្រាប់ផ្ទុកទំនិញបានច្រើន ។ រទេះក្របី រទេះសម្រាប់ទឹមក្របី ។ រទេះគោ រទេះសម្រាប់ទឹមគោ ។ រទេះចាម រទេះធំស្រោង មានផ្ទុរក្រឡូមខាងមុខខ្ពស់ជាងខាងក្រោយបន្តិច ត្រង់អណ្ដាលទាបអែនពាប់ (ធ្វើតាមបែបចាម) ។ រទេះជើងគុល រទេះមានកង់ជាបន្ទះទាំងផ្ទាំងឥតកាំ ដូចជាកង់ជើងគុល, សម្រាប់បរក្នុងផ្លូវដែលមានភក់ផុងច្រើន ។ រទេះដឹក ឬ រទេះបន្ទុក រទេះធំសម្រាប់ផ្ទុកដឹករបស់ធ្ងន់ ។ រទេះដែក រទេះកង់ដែក ប្រើរុញតាមផ្លូវដែកសម្រាប់ដឹកដី ។ រទេះត្រដួស រទេះមានថ្នាក់ពីរជាន់ មួយជាន់ក្រោមសម្រាប់ដាក់អីវ៉ាន់, មួយជាន់ខាងលើ ហៅ ត្រដួស សម្រាប់មនុស្សជិះ ។ រទេះបំបោល រទេះលាតតូចជាងរទេះសាឡី សម្រាប់ទឹមគោបរបំបោលភ្នាល់ឬប្រណាំងគ្នា ។ រទេះផ្ទុរ រទេះមានផ្ទុរ (ហៅ រទេះដំបូល ក៏បាន)  ។ រទេះភ្លើង រទេះមានក្បាលប្រកបដោយគ្រឿងចក្រគ្រប់ព្រម, ប្រើដុតឧសឬធ្យូងថ្មយកកម្លាំងកម្ដៅភ្លើង ... បើកឲ្យរអិលតាមផ្លូវដែកឲ្យលឿនខ្លាំងបាន (រថភ្លើង; បារ. Chemin de fer)  ។ រទេះម៉ឺនដា រទេះមានតួរាងជាគ្រែ, មានជើងទៀន, មានដំបូល ... វិចិត្រដោយក្បាច់រចនាលាបលនរំលេចព័ណ៌មានលំអដ៏រុងរឿង, សម្រាប់ទឹមគោឬក្របី, ជាយានជំនិះសម្រាប់ឥស្សរជននៅកម្ពុជរដ្ឋ ក្នុងសម័យបុរាណ, សម័យសព្វថ្ងៃនេះក្នុងខែត្រក្រៅនៅមានប្រើខ្លះដែរ ។ រទេះរុញ រទេះតូចរាងជម មានកង់តែមួយ មានឈើពីរកំណាត់បោះភ្ជាប់ជាចន្ទល់មានដងពីរសម្រាប់កាន់រុញ, យកភាគខាងមុខជាខាងក្រោយ,​ ប្រើដាក់អីវ៉ាន់ល្មមកម្លាំងមនុស្សម្នាក់រុញបាន (ពួកអារាមបាលឬឧយ្យានបាលច្រើនប្រើរទេះនេះ)  ។ រទេះលាត រទេះដែលលាតឥតទ្រពងឥតដំបូល សម្រាប់ដឹកសសរឬឈើហុបជាដើម ។ រទេះវាល រទេះឥតផ្ទុរ ។ រទេះសាឡី រទេះវាលមាត្រធំជាងរទេះបំបោល សម្រាប់ទឹមគោបរបំបោលតាមធម្មតា (ហៅត្រឹមតែ សាឡី ក៏បាន)  ។ រទេះសេះ រទេះទឹមសេះ (រថ)  ។ រទេះសំឡី ពាក្យសាមញ្ញសម្រាប់ហៅរទេះទាំងធំទាំងតូចរួមគ្នា (ក្លាយមកពី រទេះសាឡី គឺរទេះនិងសាឡី សំដៅសេចក្ដីថា រទេះធំនិងរទេះតូច ទេដឹង ?)  ។ រទេះអូស រទេះវាល មានជញ្ជាំងទាបទាំងពីរខាង, ពីខាងមុខខាងក្រោយមានក្តារបន្ទះសម្រាប់លើកដាក់បាន, មានទូកឬដងពីរឃ្លាតឆ្ងាយពីគ្នា, ប្រើចងខ្សែពួរទាក់នឹងចុងដងទាំងពីរសម្រាប់មនុស្សអូសដឹកសារពើទំនិញឬវត្ថុធ្ងន់ៗ មានឧសជាដើម ។ល។ (ម. ព. រថ ផង)  ។ ព. ទ. បុ. រទេះបាក់ត្រង់ណា ល្អិតត្រង់ណោះ (ព. ប្រ.)  សេចក្ដីថា ភ្ញៀវច្រើននាក់ឈប់សម្នាក់ស៊ីចុកយូរថ្ងៃនៅផ្ទះអ្នកណា រមែងតែពង្រេចពង្រឹលអ្នកនោះ ។ រទេះបាក់មិនគិត ទៅគិតឯគោលូចដាំង (ព. ប្រ.)  ការធំដុំមិនគិត បែរជាគិតឯការរប៉ិចរប៉ីទៅវិញ, ដូចជាម្ចាស់រទេះៗ បាក់មិនគិតជួសជុល បែរជាគិតឯគោ ដែលបញ្ចេញអង្គជាតទៅវិញ ។ បាក់រទេះ (ព. ប្រ.)  លង់ទ្រនេស : ខ្លាបាក់រទេះ គឺខ្លាត្រូវរបួសលង់ទ្រនេស ។ 

វចនានុក្រម សម្តេចសង្ឃពោធិញាណ ជួន ណាត

អត្ថបទជាសម្លេង